Odczytajmy Paruszowiec: sierpnia 2016

Radiowa Czelodka

W latach 50-tych była w walcowni Huty Silesia "Radiowa Czelodka" słynny kabaret Radia Katowice i jego aktorzy: Stanisław Ligoń (Karlik), Waldemar Frania (Kaczmarek) i Helena Rozwadowska (Maryjka). Czy ktoś z Państwa dysponuje zdjęciami z tego wydarzenia?

Kaczmarek mo gowa, czyli przygody śląskiej czelodki - Zdjęcie na licencji CC BY 3.0 PL (Uznanie autorstwa)

Ciekawostka - deszcz meteorów!

Jesienią 1975 roku mieszkańcy Paruszowca i okolic byli świadkami niezwykłego zjawiska atmosferycznego, a mianowicie deszczu meteorów. Do dziś niektórzy szczęśliwi znalazcy przechowują w domowych kolekcjach niewielkie ciemno brązowe kule będące cząstkami gwiazd. Może ktoś z Państwa również dysponuje podobną pamiątką?

"Gwiazda" ze zbiorów pana Teofila Basisty; Zdjęcie na licencji CC BY 3.0 PL (Uznanie autorstwa)

Warsztaty fotograficzne dla dzieci

W dniach 5 i 12 sierpnia odbyły się warsztaty fotograficzne dla dzieci w ramach projektu „Odczytajmy Paruszowiec”. Warsztaty prowadziła znana rybnicka fotografka Agnieszka Fałat.

Zdjęcie na licencji CC BY 3.0 PL (Uznanie autorstwa)

Historia Chóru "Dzwon"

Sześćdziesiąt lat życia chóru "Dzwon" to piękny i stosunkowo długi okres społecznego zaangażowania na terenie miasta Rybnika, również często i daleko poza nim, ale głównie w środowisku skupiającym się wokół Rybnickich Zakładów Wyrobów Metalowych "Huta Silesia" w Rybniku-Paruszowcu. 60 lat to piękny jubileusz działalności chóru, której przyświecał wzniosły cel służenia Ojczyźnie i społeczeństwu przez niesienie i upowszechnianie piękna naszej narodowej i ludowej pieśni polskiej. To również przyczynek do aktywizacji i rozwoju kultury śpiewaczej po ponadsetnej niewoli naszego narodu.

Chór "Dzwon"; zdjęcie ze zbiorów p. Jana Drozdka; licencja CC BY 3.0 PL (Uznanie autorstwa)

Chór "Dzwon" został założony 2 marca 1927 roku jako chór mieszany, zaś 17 marca 1935 przekształcił się w chór męski. Inicjatorem założenia chóru "Dzwon" był nauczyciel szkoły podstawowej w dzielnicy Rybnik-Piaski, Jan Skoczeń, wielki miłośnik pieśni chóralnej i wybitny dyrygent. W pierwszym okresie próby śpiewu odbywały się w wyżej wymienionej szkole. Większość członków Zarządu stanowili nauczyciele, a prezesem został kierownik szkoły Władysław Pawlik. Członkami chóru była w większości młodzież zatrudniona w Hucie "Silesia". Chór nabrał właściwego rozmachu w swej działalności od 1935 roku, kiedy stał się chórem męskim z prężnym zarządem na którego czele stanął wybitny działacz ruchu śpiewaczego Maksymilian Gawlik a dyrygenturę objął uzdolniony muzyk i dyrygent Teofil Kuna.

25 rocznica powstania chóru "Dzwon" ; zdjęcie ze zbiorów p. Jana Drozdka; licencja CC BY 3.0 PL (Uznanie autorstwa)

W okresie międzywojennym dużym osiągnięciem chóru było zdobycie nagrody w kategorii chórów męskich w turnieju organizowanym przez ówczesną Wspólnotę Interesów Górniczo-Hutniczych w Tarnowskich Górach oraz zajmowanie czołowych lokat w zjazdach śpiewaczych okręgu rybnickiego. Ostatnim, niezapomnianym występem przed wybuchem II wojny światowej był wyjazd chóru do Raciborza, gdzie na zaproszenie Związku Polaków w Niemczech wziął udział w Zjeździe Śpiewaczym Okręgu Raciborsko-Kozielskiego i serdecznie przyjmowany wystąpił w koncercie w sali "Strzechy" w Raciborzu. W czasie okupacji chór przerwał swoją działalność. Tak jak cała kultura poniósł w swych szeregach dotkliwe straty. Wielu członków straciło życie w okresie działań wojennych, wielu zginęło w obozach, między innymi Teofil Kuna. Po wyzwoleniu, już w sierpniu 1945 roku rozpoczęto próby śpiewu. Prezesurę w chórze objął zasłużony organizator Maksymilian Gawlik a dyrygenturę Józef Kolanowski. Już we wrześniu 1945 roku chór wystąpił z własnym koncertem w majątku ziemskim administrowanym przez Hutę "Silesia" w Szamarzowicach pod Raciborzem. Rok później urządził trzy wieczory pieśni i tańca oraz wziął udział w Dożynkach Śląskich w Opolu.

Chór "Dzwon" ; zdjęcie ze zbiorów p. Jana Drozdka; licencja CC BY 3.0 PL (Uznanie autorstwa)

W następnych latach chór odegrał osiem razy operetkę "Księżniczka Róż", brał udział w festiwalach pieśni, wystąpił dwukrotnie z Polskim Radiu w Katowicach.

Zdjęcie z archiwum pana Jerzego Natkańca. Zdjęcie na licencji CC BY 3.0 PL (Uznanie autorstwa)

W 1952 roku chór dał koncerty w ośrodkach wczasowych na Mazurach w Giżycku i Rucianem oraz nad morzem w Kuźnicy i Chałupkach. Bierze udział i występuje w wielu imprezach lokalnych między innymi w 1960 roku podczas odsłonięcia Pomnika Powstańców w Boguszowicach, w organizowanych przez władze miejskie Tygodniach Kultury Polskiej i Pieśni, w wielu imprezach organizowanych przez inne chóry okręgu rybnickiego, w jubileuszu 750-lecia miasta Rybnika. W 1965 roku chór "Dzwon" zdobywa w sali wojewódzkiej w kategorii chórów męskich Srebrny Laur XX PRL. W Latach 1966 do 1969 chór występuje w Festiwalach Pieśni Zaangażowanej, daje koncert w Prewentorium Górniczym w Szczawnicy i staje również przed kamerami Telewizji Polskiej. od początku swego istnienia bierze czynny udział w zjazdach i konkursach chórów okręgu rybnickiego, często osiągając duże sukcesy. Poza tym chór bierze czynny udział w życiu swego zakładu Huty "Silesia" w Rybniku-Paruszowcu, gdzie od czasu wyzwolenia znalazł właściwą opiekę i warunki pracy przy Zakładowym Domu Kultury oraz wydatną pomoc Kierownictwa Zakładu. Za swą działalność chór został uhonorowany Złotą i Srebrną Odznaką Polskiego Związku Chórów i Orkiestr, Złotą Odznaką Zasłużonemu w Rozwoju Województwa Katowickiemu, Złotą Odznaką Zasłużonemu dla Miasta Rybnika, Zasłużonemu dla RZWM Huta "Silesia" w Rybniku. Chór "Dzwon"" jest również w posiadaniu Pamiątkowego Medalu wydanego z okazji 60-rocznicy powrotu Rybnika do Polski. Opracował w oparciu o zapisy kronikarzy i własne sekretarz chóru - Tomasz Mańczyk*

Tekst pochodzi z książeczki okolicznościowej wydanej w 60-lecie powstania Chóru Dzwon.

Warsztaty "Lampiony z gliny inspirowane architekturą dzielnicy Paruszowiec – Piaski"

30 czerwca oraz 27 lipca w filii nr 4 PiMBP w Rybniku odbywały się warsztaty lepienia z gliny inspirowane architektura dzielnicy Paruszowiec-Piaski. Międzypokoleniowe zajęcia cieszyły się ogromną popularnością; w pierwszy jak i drugi dzień trwania warsztatów sale pękały w szwach, a do lepienia glinianych domków i wieżyczek zgłaszały się zarówno dzieci z rodzicami jak i seniorzy. Razem w zajęciach brało udział ponad sto osób, jak do tej pory były to najchętniej odwiedzane warsztaty w dziejach tutejszej biblioteki.

Zdjęcie na licencji CC BY 3.0 PL (Uznanie autorstwa)

Wykład pani Marty Paszko "Huta Silesia Design"

4 czerwca w Miejskim Domu Pomocy Społecznej w ramach projektu Odczytajmy Paruszowiec odbył się wykład pani Marty Paszko zatytułowany "Huta Silesia Design".

Konspekt wykładu:

1. Czym jest design? Zdefiniowanie designu w odniesieniu do formy i funkcji obiektów, z człowiekiem i jego tożsamością jako wartością nadrzędną w określaniu, co zostało dobrze zaprojektowane.

2. Wytwórczość Huty Silesia w Rybniku

· Naczynia emaliowane. Przedstawienie najważniejszych danych dotyczących najsłynniejszej gałęzi produkcji Silesii – czas powstania, produkcja w liczbach. Prezentacja naczyń emaliowanych z wystawy „Huta Silesia Design” w Muzeum w Rybniku, wzbogacona informacjami dotyczącymi techniki produkcji i zdobnictwa (sitodruk, kalkomania, złocenie, malowanie ręczne, natryskiwanie), a także anegdotami związanymi z najciekawszymi użytkownikami tychże naczyń (dygnitarze PRL, reprezentacja narodowa w piłce nożnej, członkowie dworu angielskiego, rolnicy afrykańscy).

· Inne linie produkcji – kaloryfery, sprzęty AGD, produkcja wojskowa. Przedstawienie pozostałych linii produkcyjnych Silesii, ze szczegółowym omówieniem wytwórstwa na rzecz wojska i jego historycznego znaczenia.

· Działalność „marketingowa” Silesii i znaczenie budowania marki. Zaprezentowanie Huty jako zakładu produkcyjnego o dość nowatorskim jak na swoje czasy podejściu do sprzedaży – omówienie zagadnień katalogów produktów, badań rynku i ankiet, modyfikacji oferty w dopasowaniu do zapotrzebowania rynku. Przedstawienie kwestii znaku firmowego Silesii – jego odmian i znaczenia, zarówno symbolicznego, jak i marketingowego.

· Postać Krystiana Burdy. Przedstawienie postaci artysty-plastyka, pracującego we Wzorcowni Huty Silesia jako projektant – ważnej osoby z perspektywy rozwoju lokalnego wzornictwa i designu.

3. Architektura Huty Silesia i dzielnicy Paruszowiec-Piaski

· Krótkie omówienie historii powstania dzielnicy wokół Huty Silesia

· Zaprezentowanie długofalowego znaczenia Silesii dla wyglądu dzielnicy, ale także ogólnie krajobrazu Rybnika

· Wskazanie dwóch przeciwstawnych kierunków, w jakie może zmierzać dzielnica – „rybnickiego Nikiszowca” lub wyburzanie i zastępowanie nowym budownictwem fabrycznym

4. Znaczenie Huty Silesia w budowaniu tożsamości osób z nią związanych

· Omówienie badań jakościowych, prowadzonych przez autorkę projektu wśród dawnych pracowników Huty Silesia i ich rodzin

· Wskazanie dużego znaczenia zakładu pracy w budowaniu poczucia tożsamości i więzi jej pracowników, szczególnie w przypadku osób mieszkających na terenie dzielnicy Paruszowiec-Piaski

· Zaprezentowanie głównych motywów, pojawiających się we wspomnieniach osób badanych:

Ø Huta to historia – przedstawienie krótkiej historii Huty Silesia oraz jej znaczenia gospodarczego, wpływu na rozwój miasta.

Ø Huta to technologia – omówienie specyfiki rozrastania się Huty na przestrzeni lat, wzbogacone anegdotami dotyczącymi chałupniczych sposobów budowania maszyn w okresie PRL.

Ø Huta to społeczność – wskazanie na wielopokoleniowy związek między wieloma rybnickimi rodzinami a Hutą Silesia jako zakładem pracy; podkreślenie znaczenia emocjonalnego przywiązania do wspólnoty powstałej na skutek pracy w Silesii.

Ø Huta to kobieta – zaprezentowanie specyfiki profilu zatrudnienia w Silesii, gdzie większość pracowników stanowiły kobiety.

Ø Huta to trud pracy – przedstawienie ciemnego oblicza Silesii i pracy w warunkach mających negatywny wpływ (doraźny i długofalowy) na zdrowie pracowników.

Ø Huta to polityka – omówienie znaczenia politycznego Huty, ze szczególnym naciskiem na końcowy etap istnienia zakładu i niekorzystne efekty połączenia gospodarki kapitalistycznej z działalnością „Solidarności”, które przyspieszyły likwidację Silesii.

5. Współczesne dziedzictwo Huty Silesia

· Prezentacja współczesnych inspiracji dziedzictwem Silesii – wystawa w Muzeum w Rybniku, warsztaty designu emalierskiego dla dzieci, postindustrialny spacer śladami Huty, publikacje dot. Silesii

· Przedstawienie nowoczesnego oblicza „dziedziców” Huty – firm działających na terenach niegdysiejszej Silesii, przynajmniej częściowo kontynuujących wybrane linie produkcji, jak również tradycję fabryczną dzielnicy Paruszowiec-Piaski

· Wskazanie istnienia dziedzictwa Silesii w większości rybnickich domów – naczyń i sprzętów „made by Silesia”, z których korzysta się do dziś.

Zdjęcia z wykładu pani Marty Paszko:

Licencja CC BY 3.0 PL (Uznanie autorstwa)

Historia kościoła św. Jana Sarkandra w Paruszowcu

Choć powstanie Paruszowca datuje się na XVI wiek, dopiero u schyłku ubiegłego wieku mieszkańcy doczekali się własnej parafii w obrębie dzielnicy. W 1957 roku z pomysłem wybudowania kościoła wystąpił ks. bp. Stanisław Adamski, lecz na realizację wierni musieli czekać jeszcze trzy dekady, kiedy to 30 maja 1989 roku poświęcono plac budowy na działce przy ulicy Przemysłowej. Działkę podarowała pani Rudawska. W tym samym roku powstały fundamenty oraz jedną ze ścian. Z roku na rok mury świątyni rosły; msze odbywały się w tzw. dolnym kościele, coraz rzadziej również korzystano z salek katechetycznych przy ulicy Przemysłowej 16.

Mikołajki'77 "Zdjęcie zrobiono w kaplicy na Paruszowcu w roku 1977, po lekcji religii gdy odmówiono modlitwę. Kaplica mieściła się w domu p. Gawliczek; kiedyś tam był szynk, potem dużą salę szynku przerobiono na aptekę, a boczna na kaplicę. Górne pomieszczenia to mieszkanie Wikarego Michała Wojsyka z kościoła św. Antoniego." Zdjęcie i opis pochodzi z archiwów pana Teofila Basisty. Zdjęcie na licencji CC BY 3.0 PL (Uznanie autorstwa)

W 1997 roku powódź stulecia wymogła zaprzestanie odprawiania mszy w kościele dolnym na rzecz sali głównej, usytuowanej o wiele wyżej, w bezpiecznej odległości od żywiołu. W tym samy roku do Paruszowca zawitał z peregrynacją cudowny obraz Matki Boskiej Częstochowskiej. W październiku 1998 roku odbyła się uroczysta konsekracja kościoła, której przewodniczył ksiądz Arcybiskup Damian Zimoń. Pierwszym proboszczem parafii św. Jana Sarkandra został ks. proboszcz Henryk Groborz, który jeszcze niecałe dwa lata opiekował się wiernymi; po śmierci nieodżałowanej pamięci księdza Groborza nowym proboszczem został ksiądz Rudolf Gniździa. W nowe milenium parafia weszła przy dźwiękach nowych, pięknych dzwonów, które noszą imiona św. Jana Sarkandra, św. Henryka oraz Matki Boskiej Częstochowskiej.

Zdjęcie ze zbiorów p. Barbary Pogorzelczyk; licencja CC BY 3.0 PL (Uznanie autorstwa)

Dzisiejszy widok na kościół. licencja CC BY 3.0 PL (Uznanie autorstwa)

Strona internetowa parafii: http://www.sarkander.rybnik.pl/

Dawny Paruszowiec - znane i nieznane ślady przeszłości autorstwa dr Bogdana Klocha.

Pierwsze skojarzenie z Paruszowcem nadal wiąże się z dawną Hutą "Silesia". I nie jest nadużyciem szukanie najważniejszego składnika dziejów osady w jej industrialnym charakterze. Huta swoim układem zabudowy i jej znaczeniem na trwałe wpisała się w przestrzeń dzielnicy. Jeszcze większe znaczenie ma w ludzkiej pamięci, pamięci zbiorowej dawnych pracowników, jak i w osobistych wspomnieniach. Wszystko co działo się na Paruszowcu od ponad 260 lat jest mniej lub bardziej naznaczone obecnością huty. Jednak czy gdy powstawały pierwsze, jeszcze bardzo prymitywne obiekty hutnicze w roku 1753 Paruszowiec dopiero powstawał? Paruszowiec był dawniej osadą przemysłową i szukanie jej pierwocin w innej przestrzeni utrudnione jest przez dość nikłe źródła. Jednak pojawiły się nowe tropy.

Widokówka ze zbiorów Muzeum w Rybniku; licencja CC BY 3.0 PL (Uznanie autorstwa) Polska

Kilkanaście lat przed powstaniem huty ujawnia się Paruszowiec jako jedna z osad parafii w Rybniku. To dość jasny sygnał, że osada jest starsza a niżeli najstarsze tamtejsze obiekty hutnicze. Zatem czym była? Na obszarach przypisanych gminie Ligota powstały zaczątki naszej osady. Teren, na którym wyrosła, to częściowo nieużytki i słabe gleby, jak i teren nadrzeczny rzeki Rudy. To w przyszłości miało dać jej silny impuls do przemysłowego rozwoju. W XVI i XVII wieku powstało w okolicy wiele drobnych przysiółków, które z czasem, jak Zamysłów, Rybnicka Kuźnia rozrosły się, lub jak Grabownia, Buglowiec, Olszowiec, czy Wawok, były mniejszymi lub większymi przysiółkami. Nurtujące nas pytanie dotyczące czasu powstania osady znalazło po części swoją odpowiedź. Na pewno dzięki księgom parafialnym rybnickiej parafii wiemy, że Paruszowiec istniał już w połowie XVII wieku, a wiele wskazuje na starszą genezę. Dziś, choć nie znamy pełnej odpowiedzi, można przyjąć przełom XVI i XVII wieku jako moment zaistnienia. Nie znamy żadnych danych o liczbie mieszkańców, ale w pierwszym okresie to zaledwie kilku, potem kilkudziesięciu pionierów. Być może istniały tu urządzenia młyna wodnego, które dały podstawę pod zaczątki małej osady.

Dr Bogdan Kloch; zdjęcie z wystąpienia w budynku dawnej biblioteki obecnie siedziby Koła Emerytów i Rencistów Silesia; zdjęcie na licencji CC BY 3.0 PL (Uznanie autorstwa)

W 200 lat później, w połowie XIX wieku, mała osada powoli przekształcała się w dużą osadę liczącą blisko 300 osób. Powołano do istnienia pierwszą szkołę. O dziwo u podstaw ewangelicka, ale już na początku lat 60. XIX wieku przekształconą ją w katolicką szkołę. Już w pół roku później wzniesiono nową, bardzo nowoczesną [szkołę]. To były początki szkolnictwa w Paruszowcu. Przy hucie szybko powstało osiedle robotnicze, a kolejne przy nowej szkole, na nieużytkach i piaszczystym terenie, [które] dało początek Piaskom. Tak rodził się nowy świat. Wokół właściciele huty starali się stworzyć zalążki nowego, industrialnego świata, włącznie z założeniem parku, by tam znajdować wytchnienie od świata maszyn i pojawiających się przemysłowych uciążliwości. Przełom XIX i XX wieku okazał się szczególnie ważny. Huta zmieniła swoje oblicze, była już potężnym zakładem, w którym skomplikowany transport odgrywał istotną rolę. Od 1856 roku istniało dla Rybnika i okolic okno na świat w postaci linii kolejowej. Huta uzyskała dla siebie bardzo ważną bocznicę. Tak konne wozy przestały odgrywać główną rolę w ekspedycji hutniczych wyrobów. Pierwsza linia została przeprowadzona za hutą, ale już przed I wojną światową ostatecznie zmienił się paruszowski krajobraz. Ogromnym wysiłkiem prac inżynieryjnych wybudowano kilkaset metrów potężnego nasypu kolejowego, przebiegającego przez dolinę rzeki Rudy. Doszły do tego efektowne wiadukty kolejowe, dziś niezwykle cenne konstrukcje, oraz wiadukt nad drogą. Zwieńczeniem było otwarcie nowego odcinka linii kolejowej latem 1912 roku, oraz Przystanku Kolejowego z kasami, jak i eleganckim wejściem z oświetleniem wkomponowanym w konstrukcje nasypu (śl. beszong). Tym sposobem Paruszowiec uzyskał nowoczesne osobowe połączenie, z którego mogli korzystać przede wszystkim pracownicy huty. W niespełna 10 lat później o ten obszar toczyły się największe i najkrwawsze boje w rybnickiej odsłonie II Powstania Śląskiego, co nie powinno nikogo dziwić z racji na strategiczne znaczenie tego terenu.

Widokówka ze zbiorów Muzeum w Rybniku; licencja CC BY 3.0 PL (Uznanie autorstwa) Polska

Zwieńczeniem rosnącego znaczenia było przyłączenie w okresie międzywojennym Paruszowca do miasta Rybnika. Ulica Mikołowska stała się teraz jeszcze ważniejszą arterią komunikacyjną, do miasta, jak i do nowego kościoła św. Antoniego, z którym swoje duchowe losy związali mieszkańcy Paruszowca. Dla huty nadeszły sławetne czasy, a wraz z nimi nazwa Paruszowiec stała się bardzo znana. Lecz świat się zmienia. Nadeszły inne czasy, huta zatrzymała się i zgasła. Jednak jak i dawniej nim powstała huta, Paruszowiec dalej istnieje, ma już tylko inne troski dnia codziennego i wielką spuściznę około 400 lat swego istnienia.

Zdjęcie z wystąpienia dr B. Klocha w budynku dawnej biblioteki obecnie siedziby Koła Emerytów i Rencistów Silesia; zdjęcie na licencji CC BY 3.0 PL (Uznanie autorstwa)

Strony

sponsorzy

Radiowa Czelodka

Ciekawostka - deszcz meteorów!

Warsztaty fotograficzne dla dzieci

Historia Chóru "Dzwon"

Warsztaty "Lampiony z gliny inspirowane architekturą dzielnicy Paruszowiec – Piaski"

Wykład pani Marty Paszko "Huta Silesia Design"

Historia kościoła św. Jana Sarkandra w Paruszowcu

Dawny Paruszowiec - znane i nieznane ślady przeszłości autorstwa dr Bogdana Klocha.